■ معرفی کتاب: شهرهای بزرگ عربی-اسلامی بخش شهرسازی

(The great Arab cities in the 16th-18th centuries)
کتاب شهرهای بزرگ عربی در قرن های 16-18 میلادی اثری گران سنگ برای شناخت و آگاهی از تغییرات شهر در منطقه مدیترانه در دوره عثمانی بین قرن های 16 – 18 میلادی می باشد. مولف با مطالعه گسترده تک نگاری ها، اسناد، موقوفات و تحقیقات انجام شده و کنار هم گذاشتن ویژگی های مشترک در شهرهای تونس، دمشق، حلب، موصل، بغداد و قاهره، نتایج جدیدی را از مطالعه شهرهای عربی به ما نشان می دهد.
مطالب کتاب در چهار فصل ارائه شده است:
• فصل نخست: امپراطوری عثمانی و شهرهای عربی
• فصل دوم: مراکز شهری
• فصل سوم: محله های مسکونی
• فصل چهارم: هنر امپراطوری، سنت محلی و ابتکار
در هر فصل، ضمن بیان مختصر تاریخ شهر، عناصر شهر و روابط شهری بررسی شده و تحلیل های شهرسازانه ارائه می شوند.

این کتاب به چند دلیل ارزش اثری گرانقدر در مطالعه تاریخ شهر است. نخست، بر امپراطوری عثمانی متمرکز است؛ دولت عثمانی آخرین حکومت بزرگ اسلامی بود که حدود قلمرو آن به مرز ایران، اقیانوس هند، شمال آفریقا و اروپای مرکزی می رسید. دوم، محدود کردن دوره مطالعه به دو قرن 16-18 میلادی پژوهشگر را قادر ساخته برداشت های عمیقتری از اندازه و اجزای شهر، خصوصیات فرهنگی، مسائل سیاسی-اجتماعی و تحولات تاریخی شهر داشته باشد. سوم، تنوع و گستردگی منابع و ماخذ کتاب است. و در نهایت مهم ترین ویژگی کتاب تحلیل های خردمندانه آن از اطلاعات بدست آمده است. مزیت کتاب بر سایر کتاب های تاریخ شهر ارائه نگاه نو در تحلیل شهرهای عربی است.

آنچه بیش از همه توجه و نظر خواننده ایرانی را به خود جلب می کند مشابهت میان شهرهای عربی و شهرهای ایرانی است. شکل شهر، مسکن، نحوه پراکنش فعالیت های اقتصادی، سازمان اجتماعی و هنرهای محلی از جمله مواردی هستند که ذهن خواننده ایرانی را به خود جلب کرده، می تواند با مقایسه آن با شهرهای ایرانی به نتایج جالبی برسد.

عنوان اصلی کتاب شهرهای بزرگ عربی، به اشتباه به شهرهای بزرگ عربی-اسلامی برگردانده شده است. در این مورد دو نکته وجود دارد. نخست، اصطلاح شهر اسلامی منسوخ شده و از حیطه ادبیات علمی خارج شده است. کسانی که تاریخ شهر در سرزمین های اسلامی را دنبال کرده باشند و با اندیشه های جامعه شناسان شهری چون کاهن، استرن، لاپیدوس یا ابولقود آشنا باشند نیک می دانند که اصطلاح شهر اسلامی پس از دهه شصت میلادی از ادبیات تاریخ شهر کنار گذاشته و به در عوض عبارت دقیق تر «شهر در سرزمین های اسلامی» جانشین آن شد.
نکته دوم، استفاده از عنوان شهر عربی اسلامی با نظر مولف سازگاری ندارد و محتوای کتاب را تغییر می دهد. ریمون با ظرافت و در لابلای سخن خود تاثیر اسلام را در کنار دیگر عوامل موثر بر شکل شهر چون اقلیم، آداب و رسوم، باورها، اقتصاد و ... نشان می دهد؛ پس مولف بر مذهب تاکید ندارد بلکه بلکه هدف پژوهش شناسایی شهر و ویژگی های آن در پهنه جغرافیایی شهرهای عربی زبان است.
مولف با آگاهی از روند پژوهش های انجام شده در شمال آفریقا و کشورهای عربی به درستی از عنوان شهر عربی استفاده می کند. در جای جای کتاب ویژگی های شهر عربی را با مقایسه شهرهای شمال آفریقا، سوریه و عراق ذکر می کند و حتی گاه برخی از ویژگی های غیر عربی را نیز به شهرهای عربی نسبت می دهد. بر این باورم اگر ریمون آشنایی مجملی با تاریخ شهر و شهرنشینی ایران و تاریخ شهرنشینی قبل از اسلام کشورهای عربی داشت، بر اعتبار و صحت کلام خویش می افزود و دیدگاه های منصفانه تری ابزار می نمود.

کتاب شهرهای بزرگ عربی در قرن های 16-18 میلادی، حاصل چهار سخنرانی آندره ریمون در سال 1984 در دانشگاه نیویورک است. خوشبختانه این کتاب در سال 1370 به همت استاد حسین سلطان زاده به فارسی برگردانده و چاپ شد. این کتاب از نوادر کتاب های شهر و شهرنشینی در حیطه کشورهای عربی است که در اختیار پژوهشگران فارسی زبان قرار دارد.

مشاهده کتاب در کتابفروشی آمازون
http://www.amazon.com/Arab-Cities-Ottoman-Period-Collected/dp/0860788741

مشاهده مشخصات و موجودی کتاب در شبکه سیمرغ
http://www.nosabooks.com/WebUI/book.aspx?simorgh=1&marckey=1424939&marckind=3